کد مطلب:19171 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:5

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

محاسبه نفس چه نقشي مي تواند در ياد معاد داشته باشد؟

انسان در يك نگرش، داراي سه بعد است: بعد اعتقادات و باورها، بعد اوصاف و اخلاق، و بعد اعمال و كردار، مطلبي را معتقد مي شود، به خلقي متخلق مي گردد و عملي را انجام مي دهد. بنابراين، اگر انسان معتقد باشد هر آنچه از او صادر مي گردد زنده و همراه اوست و او در برابرش مسؤول است، و اگر بر اين باور باشد كه روزي به همة اعمال، اخلاق و عقايد او رسيدگي مي شود، قهراً چنين انساني خود را هر آن در برابر محكمه عدل الهي حاضر مي بيند و آگاه است كه خداوند مراقب اوست و از او حساب رسي خواهد كرد. مراقب كسي است كه رقبه و گردن مي كشد و ناظر بر كار ديگري است؛ چنان كه در جلسه آزمون مراقبان گردن مي كشند و تمام رخدادهاي آزمون شونده را زير نظر مي گيرند.

به انسان دستور دادەاند مراقب شؤون ظاهر و باطن خودباشد؛ يعني نفس خود را زير نظر بگيريد و از آن حساب رسي داشته باشد. در اين صورت اگر خلاف بيش از صواب‎ها باشد بايد نقصان را جبران كرد و اگر صواب‎ها بيشتر باشد بايد شكر گزاري كرد؛ ضرورت مراقبت براي آن است كه انسان موجودي است كه هر آن احتمال سقوط دارد و از ياد قيامت فاصله مي گيرد. خداي سبحان به پيامبر گرامي اسلام(ص) سفارش اكيد دارد: «فلا يصدّنّك عنها مَن لا يؤمِن بها واتّبع هوئهُ فترْدي» طه/16؛ [زنهار مردمي كه به قيامت ايمان ندارند و پيرو هواي نفسند تو را از آن روز هولناك باز ندارند و غافل نكنند وگرنه هلاك خواهي شد.] هواي نفس انسان را هم از توجه به مبدأ باز مي دارد و از عنايت به معاد.

اعتقاد به معاد گرچه از نظر قرآن ضروري است و براي فرزانگان ضرورت خضوع در برابر آن را به همراه دارد، ليكن بيشتر مردم گرفتار بيم و اميدند و تا ضرورت پاداش و كيفر مطرح نباشد تن به ايمان و عمل صالح نمي دهند. از اين رو بت پرستان حجاز كه به وجود خداوند و خالقيّت او اعتقاد داشتند، ولي به معاد ايمان نداشتند، به راهزني و آدم كشي فخر مي كردند. مهم ترين عامل باز دارندة بشر از معاصي خدا همان ايمان به مسؤوليت در قيامت است؛ يعني ايمان به محكمه عدل و داد و ياد آن صحنة هولناك كيفر الهي. وقتي ياد قيامت از جان انسان رخت بربست وي گرفتار هلاكت مي شود و در عذاب دردناك گرفتار خواهد آمد: «لهم عذاب شديد بما نسوا يوم الحساب» ص/26؛ [چون روز حساب را فراموش كردند به عذاب سخت معذب خواهند شد.]

مولي الموحدين علي(ع) مي فرمايد: «ذهَب المُتذكِّرون وبقي النّاسون أو المُتناسون» (نهج البلاغه، خطبه 176)؛ [از اصحاب خاص رسول خدا(ص) آنان كه به ياد معاد بودند رخت بر بستند و گروهي ماندەاند كه ياد قيامت از يادشان رفته، يا قيامت را از ياد خود بردەاند.] گروهي كه معرفتشان اندك است مي پندارند تحقق وعدة قيامت بسيار دور است، اما آنان كه مظهر صفات خدايند و از غيب آگاهند آن را نزديك مي بينند: «إنّهم يَرونُه بعيداً ونَراه قريباً» معارج/6ـ7. اولياي الهي هم اكنون از عذاب جهنم هراس دارند و هراس كنوني سبب مي شود كه در قيامت شعله آتش را نبينند و صداي زفير و شهيق جهنم را نشنوند: «لا يَسمَعون حَسيسها وهم في ما اشتهتْ أنفسهم خالدون لا يحزنهم الفَزعُ الاكبر وتتلقّيهم الملائكة هذا يومكم الّذي كُنتم توعَدون» انبيا/102ـ103؛ [آنان هرگز صداي جهنّم را نشنوند و هيچ گاه فزع اكبر و هنگامه بزرگ قيامت محزونشان نخواهد ساخت.] امير مؤمنان(ع) در اين زمينه مي فرمايد: «اكرَم أسماعَهم أن تسمع حسيس نارٍ أبداً» (نهج البلاغه، خطبة 183)؛ [خداي سبحان گوش آنان را گرامي داشت از اين كه صداي جهنم را بشنوند.] از اين رو هرگز صداي دوزخ هر چند مرحله ضعيف آن را هم نمي شنوند.

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 4 (معاد در قرآن)